معیارها و ملاک های شایستگی مدیران از دیدگاه امام علی (ع) در نهج البلاغه

معیارهای شایسته سالاری مدیران در نهج البلاغه

امام علی (ع) که تربیت یافته مکتب قرآن و پیامبر اکرم صلی علی علیه و آله است به شایسته سالاری در نظام مدیریتی تاکید فراوان دارد و در سخنان زیادی به وضوح این موضوع را بیان می دارند. چنانچه در خطبه 172 می فرماید: «ایها الناس ان احق الناس بهذا الامراقوام علیه و اعلمهم بامرالله فیه» ای مردم همانا سزاوارترین مردم به امر خلافت و رهبری امت، تواناترین بر اداره آن و دانا به فرمان خداوند در فهم مسائل است. از جستجو در نهج البلاغه و تفاسیر آن و تحقیقات انجام شده، می توان ملاک های شایسته سالاری مدیران را به چهار حیطه طبقه بندی نمود: 1ـ  معیارهای ایدئولوژیکی: معیارهایی که ریشه در جهان بینی اسلامی دارند و بارزترین وجه تمایز مدیریت اسلامی از مدیریت غربی هستند مثل: تقوا، ایمان... 2ـ معیارهای زمینه ساز: عوامل سنجشی که به عنوان پیش زمینه معیارهای ارزشی و تخصصی به شمار می روند، مثل حسن سابقه، ... 3ـ معیارهای تخصصی: دانش و فنونی که مدیر در امر مدیریت نیازمند آنهاست مثل: تجربه کاری و توانمندی 4ـ معیارهای ارزشی ـاخلاقی: معیارهایی که شامل مجموعه ای از رفتارهایی است که در جوامع انسانی مورد پذیرش است و به نام ارزشهای جهانی نیز شناخته        می شوند مثل: امانتداری، صداقت و... (موسی زاده، 1388). حال به بررسي مختصر، از معیارهای انتخاب و شایسته سالاری مدیران در نهج البلاغه مي پردازيم

1ـ خدا محوری و تقوا

در مدیریت اسلامی خدا محوری و تقوی اساس کار و سازندگی است و همه چیز با معیار تقوا ارزیابی می گردد. امام علی (ع) شیوه برخورد و اصول مدیریت را در نامه خود به مالک اشتر از تقوا و خداگرایی آغاز می کند، و سفارش می کند که اداره صحیح جامعه اسلامی را با تقواگرایی، عبادت و بندگی، خود سازی و توجه به امدادهای غیبی خداوند سازمان دهيد. به فرمایش حضرت در خطبه 156 تقوا خانه ای است چون دژ محکم و استوار و در خطبه 221 تقوا را کلید هدایت و رستگاری و اندوخته روز قیامت معرفی می کند که انسان را از هر بندگی آزاد می کند و از هر بدبختی آزاد می سازد. روشن است اگر مدیر خود تقوا نداشته باشد و گرفتار هواهای نفسانی و امیال و غرایز حیوانی باشد، نمی تواند افراد زیر مجموعه خود را ارشاد و هدایت نماید.

حضرت علی (ع) اوصاف متقین را چنین معرفی می فرمایند: تقوا پیشگان، فضیلتی خاص دارند: گفتارشان از روی صداقت و راستی است ، در لباس و پوشاک و زندگی اعتدال و میانه رو هستند، راه رفتنشان با تواضع و فروتنی است، ازآنچه خداوند برایشان حرام دانسته، چشم می پوشند...تنها پروردگار در نزدشان بزرگ و غیر او پیش چشمشان بی مقدار و پست کوچک است(فیض السلام،خطبه 184). می توان گفت تقوا دو اثر مهم در مدیر اسلامی دارد: یکی روشن بینی و بصیرت و دیگری توانایی بر حل مشکلات و خروج از مضایق و تاریکی ها (موسی زاده، 1388)

2ـ ایمان

ایمان، سرچشمه همه اوصاف شایسته برای همگان، بخصوص برای مدیران می باشد. ایمان، به کار و فعالیت های آدمی، ارزش و انگیزه می بخشد، انسان را پر تحرک و خستگی ناپذیر و امین می نماید و آدمی را عاشق خدمت به خود، خانواده، مردم، میهن و بالاتر از همه به دین و مخلوقات پروردگار می کند. ایمان امنیت می آورد و راه خیانت را می بندد و انسان را از لغزش ها حفظ می کند و... چنانچه تعریف ایمان از زبان حضرت علی(ع) معرفت و شناخت به دل (اعتقاد و باور نمودن) و اعتراف به زبان و انجام دادن با اعضا (دست و پا و چشم و گوش و زبان و..) است(نهج البلاغه، فیض الاسلام، حکمت 218،ص 1187). حضرت همچنین ایمان داشتن را روشن ترین راه ها بیان می کنند که سیادت و سعادت همیشگی را در پی دارد، زیرا ایمان همانند چراغ نورانی است که آدمی را به کردارهای شایسته راهنمایی می کند، که با انجام آنها پی به وجود ایمان می برد، یعنی اعمال صالحه نتیجه و ثمر ایمان است. در حکمت 252 ایمان را چون نقطه سفیدی می دانند که در دل به وجود می آید و هر چقدر ایمان قوی تر شود آن نقطه سفید در دل دامنه بیشتری را احاطه می نماید(فیض الاسلام، خطبه 155 و 156).

3ـ اخلاص

اخلاص در لغت به معنی پاک و خالص بودن، خلوص نیت و عقیده ای پاک داشتن است در عمل ابتدا باید آنرا در زندگی معصومین جستجو کرد، پیامبران و امامان صرفاً برای اجرای دستورات الهی فعالیت می کردند و به دنبال منافع شخصی نبودند و بی نهایت در کردار و رفتار خود پاکی و خلوص نیت داشتند. در این رابطه حضرت امیر (ع) می فرمایند: قلبی که از ترس خدا لرزان است، همواره پایدار و با اطمینان باد! من همواره منتظر فرجام نیرنگ شما مردم بودم، و نشانه های فریب خوردگی را در شما می نگریستم و تظاهر به دینداری شما، پرده ای میان ما کشید، ولی من با صفای باطن، درون شما را می خواندم( نهج البلاغه،خطبه4،ص49. به نقل از دهكردي و جوكار،1386،ص362).

4ـ بصیرت:در جامعه ی اسلامی مدیر علاوه بر داشتن مدیریت، نیازمند به روشن بینی و بصیرت و بینشی است تا او را قادر سازد در هر موقعیت نقش مقتضی را ایفا نماید. مدیریت اقتضا می کند که مدیر گاه خشونت به خرج دهد و گاه نرمش، گاه سخت بگیرد و گاه آسان، گاه از خود قاطعیت نشان دهد و گاه سکوت کند،گاه زیرکی نشان دهد و گاه تغافل و تجاهل کند، و با هر کسی به اندازه شعور و عقل و استعدادش برخورد کند. حضرت امیر در فرمان حکومت مصر مالک اشتر را چنین مورد خطاب قرار داده اند: « مالکا، حق را نشان و علامت نیست که در برابر دیدگان جلوه کند و شخصیت خود را بنمایاند، پیکر حق همیشه در پیراهن باطل پوشیده و پنهان است، رادمردی که باید دست تحقیق و تتبع دراز کند و آن پیکر پاک را از جامه ی نارسا و آلوده ی فریب عریان سازد (نهج البلاغه، فاصل، ص 272).

5ـ تخصص و تجربه

کسانی که در امور واگذاشته به ایشان از دانش و تجربیات بیشتری برخوردارند بهتر می توانند در بین نیروها مورد پذیرش واقع شوند و قدرت شخصی به دست آورند، چرا که انسانها در مقابل کسانی که احساس کنند از نظر دانش و مهارت و آگاهی در سطحی بالاتر از خودشان هستند، حرف شنوی و اطاعت بیشتری دارند، برعکس اگر بدانند فردی از نظر اطلاعات ضعیف تر از خودشان است، حتی الامکان از اطاعت و فرمانبری او خودداری می کنند. حضرت علی (ع) در نامه 53 به مالک اشتر می فرمایند: اندیشه و نظر هر فرد به اندازه تجربه اوست (آمری، حدیث، 5426). و ان کس که تجربه ها را حفظ کند و به موقع از انها بهره گیرد کارهایش به نتیجه می رسد(همان منبع، حدیث، 918).

6ـ سعه صدر

سعه صدر از ویژگی های مهم مسئولان و مدیران است، کسی دارای سعه صدر است که از گشادگی روح و همتی عالی و اندیشه ای بلند برخوردار باشد، سعه صدر موجب دوراندیشی و واقع نگری مسئولان و مدیران می شود و اگر دولتمردان فاقد این خصلت باشند از عهده ی بسیاری از مشکلات و نارسایی ها بر نمی آیند و شایستگی رهبری و مدیریت افراد را ندارند. حضرت موسی(ع) هنگامی که برای هدایت انسانها مبعوث می شود دست به دعا برمی دارد و اولین درخواست او از خداوند شرح صدر است و می فرماید: پروردگارا سینه ی مرا گشاده دار(سوره طه، آیه 25).سعه صدر آنقدر مهم است که حضرت علی (ع) آن را ابزار حکومت و مدیریت می دانند و می فرمایند: «آله الرئاسه سعه الصدر» ابزار ریاست سعه صدر است. ( نهج البلاغه، حکمت، 176). و همچنين آن حضرت مي فرمايند:" به درستي كه اين دلها ظرفهايي هستند كه بهترين آنها دلي است كه ظرفيت و گنجايش آن براي خوبيها بيشتر است"( غررالحكم، ج1،ص217). بصیرت و نورانیتی كه اندیشه ی انسان در نتیجه شرح صدر پیدا می کند، نقشی اساسی در تصحیح برخوردهای اجتماعی او دارد (نبوي ،1386 ، ص148). چنین فردی صاحب ویژگی هایی خواهد بود که از نشانه های سعه صدر می باشد و لازم است به چند نمونه از آن اشاره گردد:

6ـ1ـ حلم و بردباری

یکی از نمونه های سعه صدر حلم است. کسانی که حلیم بوده و دارای این ويژگی هستند، در اداره و رهبری انسان ها توفیق بیشتری دارند. یاری دهنده مدیر در مشکلات و نحوه ی برخورد با آنها، ثبات روحی و شکیبایی و بردباری اوست، زیرا که مدیر در پرتو این وزانت، فرصت فکری برای مقابله با مشکل را پیدا کرده به حل آن اقدام خواهد نمود. حضرت علی (ع) در این رابطه می فرمایند:« انسان صبور، پیروزی را از دست نمی دهد هر چند زمان آن طولانی شود» (حکمت 153). و در جای دیگر می فرمایند: آن کس را فرمانده لشکریان نما که از همه در علم و بردباری بالاتر باشد و از کسانی باشد که خشم او را فرا نگیرد و به زودی از جای خود به در نرود (نهج البلاغه، نامه 53).

6ـ2ـ مقاومت در برابر مشکلات

یکی دیگر از نمودهای سعه صدر مقاومت در برابر ناملایمات و سختی هاست. مشکلات و مسائلی که در برابر رهبران قد علم می کند، معمولاً به شکل مشکلات سیاسی، مشکلات کاری و یا مسائل و رخدادهای ناگهانی انجام می گیرد که در هر صورت مدیر باید در برابر آنها چون کوه استوار و با استقامت و دارای عزم و اراده پولادین باشد. حضرت امام علی(ع) نیز در این مورد در نامه ی 53 فرموده اند: پس برای مشاغل کلیدی از سپاهیان و لشکریان خود کسی را انتخاب و مسئول بنما که در برابر دشواری ها و پیش آمدهای سخت و تلخ استوار باشد و مصیبت های بزرگ، وی را از پا ننشاند. فردی باشد که هنگام ناتوانی و ضعف دیگران، بر او ضعف و ناتوانی غالب نشود و بر اثر بی خیالی دیگران، بی تفاوت نگردد(قوچانی، 1374. ص 136). در حقيقت مقاومت و پايداري در برابر مشكلات و تحمل هر گونه سختي ها يكي از نشانه هاي ارزشمند سعه صدر است كه اگر مديران و رهبران جوامع اسلامي در برار اين  دشواريها صبور بوده و و روحيه خود را حفظ كنند و به دور از هرگونه ترس و اضطراب هدايت امور را به دست گيرند مطمئنا پيروز و موفق خواهند بود. چنانچه حضرت امير علي (ع) مي فرمايند: نه در هنگام اقبال نعمت مغرور و خوشحال باش و نه در هنگام شدايد، سست و ترسو و ضعيف(نهج البلاغه، نامه 33).

6ـ3ـ تحمل افکار مخالف:

یکی دیگر از علائم سعه صدر قدرت و توان تحمل افکار مخالف است. در دنیای مدیریت باید بین مخالفانی که صرفاً بنای مخالفت دارند و کسانی که افکار مخالف دارند تفاوت قائل بود. توان تحمل افکار و اندیشه های مخالف از سعه صدر انسان حکایت می کند و هر که دارای این ویژگی باشد در جان نیروها نفوذ کرده و به قدرت شخصی دست می یابد. از این رو هر کس رهبری گروهی را به عهده گرفت باید خود را برای رویارویی و تحمل اندیشه ها و افکار گوناگون مهیا کند. كساني كه انتقادات خود را دوستانه و با محبت رو در رو مطرح مي كنند، بهترين دوستان انسان به شمار مي روند و بايد سخنان صحيح و حق آنان را پذيرفت و دانست كه انتقادپذيري نه تنها موجب شرمساري نيست، بلكه برعكس ذلت و سرافكندگي در نپذيرفتني حق است. حضرت علي (ع) در اين زمينه مي فرمايند: كسي كه به غير حق به دنبال عزت باشد، ذليل مي شود و كسي كه با حق دشمني كند به سستي مبتلا خواهد شد (غرر الحكم،ج2،ص195).

6ـ4ـ تواضع و فروتنی

مدیر نظام اسلامی به دلیل شخصیت خود ساخته انسانی خویش برای پست و مقام اصالت قائل نیست، آنچه برای او ارزش دارد ، رضایت خداوند و خشنودی خلق است، به همین لحاظ هر مقدار که مقام و منزلت اجتماعی او بالاتر رود فروتنی و شکسته نفسی او افزایش خواهد یافت. در حقیقت مديریتی که خود را در خدمت مردم می داند، در رفتار خود با مردم متواضع بوده و به هیچ وجه در رفتارش با آنان برتری و سلطه گری نمی کند. چنانچه حضرت امیرالمومنین در نامه ای به یکی از والیان می فرمایند: در برابر رعیت فروتن باش(دلشاد تهرانی، 1377، ص 134).

6ـ5ـ حسن خلق و گشاده رویی

خوش اخلاقی یکی از عوامل جلب محبت نیروها و کارکنان و مایه ایجاد صلح و دوستی بین افراد می باشد. گشاده رویی و صمیمت مدیران در محیط کار جاذبه ای بسیار قوی برای شان بوجود می آورد و همگان را به انجام وظیفه، مشتاق تر و مصمم تر می سازد. مدیر اسلامی می تواند با داشتن فرح حسن، و خوش برخورد بودن در بین افراد جاذبه ایجاد کند. همانطور که کج خلقی جاذبه را از مدیر سلب می کند و او را در نظر افراد فاقد ارزش و اعتبار می سازد، با گشاده رویی مدیر می تواند جاذبه ایجاد کند. امام علی (ع) در نامه 46 به یکی از کارگزاران سیاسی خود می فرماید: پر و بالت را برابر رعیت بگستران، با مردم گشاده روی و فروتن باش و در نگاه و اشاره ی چشم ، در سلام کردن و اشاره نمودن با همگان یکسان باش تا زورمندان در ستم تو طمع نکنند و ناتوانان از عدالت تو مایوس نگردند. و در جاي ديگر مي فرمايند: كسي كه درخت شخصيت او نرم و بي عيب باشد، شاخ و برگ او فراوان است(نهج البلاغه، حكمت214،ص675).

6ـ6ـ رفق و مدارا

این خصلت مدیر را قادر می سازدکه، در شرایط مختلف، انعطاف پذیری لازم را داشته باشد و افرادی را که سلیقه های گوناگون و افکار و احساسات متضاد دارند در جهتی که خود می خواهد هدایت کند و به کار گیرد. به کارگیری رفق و مدارا در اداره ی امور مایه پیوند درست زمامداران و مردمان است و بدین وسیله درهای توفیق در تحقق برنامه ها و سیر به سوی اهداف گشوده می شود. حضرت علی (ع) در نامه 46 به یکی از کارگزاران خود می فرمایند: شدت و سخت گیری را با کمی نرمش و مدارا در هم آمیز و در انجا که مدارا کردن بهتر است مدارا کن (خدمتی 1381، ص 34). همچنین روایت شده از امیرالمومنین که فرموند: کسی که در امور خویش رفق در پیش گیرد، به انچه از مردم می خواهد، نائل شود(دلشاد تهرانی، 1377، ص 202).

6ـ7ـ عفو و بخشش

از انجایی که مدیریت هنر انجام کار به وسیله دیگران است، چه بسا که در روند انجام کارها گاهي اوقات اتفاقات پیش بینی نشده ممکن است روی دهد و چنانچه مدیر در اینگونه موارد روح عفو و گذشت در او نباشد، موفق نخواهد بود. حضرت علی (ع) در فرمان حکومت مصر به مالک اشتر، مدیران را به عفو وگذشت فرا می خواند و می فرمایند:

« ای مالک! با بخشش و بزرگواری، لغزش ها و نادرستی های قابل جبران را ببخش، همچنانکه دوست می داری خداوند از خطا و لغزش تو درگذرد، زیرا تو در مقام مدیریت که مقام بالاتری می باشد قرار داری(تقوی دامغانی، 1383، ص 227).

6ـ8ـ انتقاد پذیری

مدیر نظام اسلامی باید به همکاران و افراد مجموعه تحت اداره ی خویش اجازه انتقاد و اظهار نظر بدهد و به انتقاداتی که به شیوه مدیریت و اقدامات او می شود با دقت و انصاف و حوصله گوش فرا دهد و اگر متوجه شد انتقادی وارد است به اشتباه خود اعتراف کرده و تصمیماتش را اصلاح نماید. حضرت امیرالمومنین علی (ع) مردم کوفه را چنین مورد خطاب قرار می دهند: « با من به گونه ای که با جباران و گردنکشان سخن می گویند سخن نگویید و انتقاداتی را که از افراد عصبانی پنهان می کنید از من پنهان نکنید و نپندارید که اگر انتقاد درستی بر من داشته باشید آن را نخواهم پذیرفت زیرا کسی که شنیدن سخن عدل بر او دشوار و سنگین می آید، عمل كردن به عدل و حق بر او دشوارتر است( نهج البلاغه، فیض الاسلام، خطبه 207، ص 671).

6ـ9 وفای به عهد

تعهد در برابر وعده ها و وفای به قرار دادها یکی از عالی ترین خصلت های زیبای انسان به شمار می آید، ارزش و وفای به عهد آن اندازه است که حضرت امیرالمومنین (ع) در فرمان به مالک اشترمی فرماید: مالکا! به هر چیز وعده کردی، در موعد مقرر وفا کن، زیرا خداوند خلف وعده را سخت دشمن می دارد، آنجا که در قرآن می فرماید: این که بگویید و نکنید، سخت مرا به خشم می آورد(نهج البلاغه، ترجمه فاصل، ص 278).

6ـ10ـ قاطعیت

مدیر شایسته کسی است که در اداره ی سازمان و افراد تحت مدیریت خود کمتر دچار حیرت و تردید و ضعف در تصمیم گیری می شود. حتی با قاطعیت تمام، مواضع پیشرفت کار را از سر راه برمی دارد و گره های کور را می گشاید. نقش و تاثیر جدی بودن مدیران در تمام لحظات بر کسی پوشیده نیست دودلی و عدم قاطعیت مدیر باعث می شود که تردید و ابهام و سردرگمی در همه بدنه سازمان سرایت کرده و کارها در زمان مناسب به انجام نرسد و سازمان به اهداف مورد نظر دست پیدا نکند. امام علی (ع) از شک و تردید بی مورد نهی کرده و می فرمایند: علم خویش را به جهل و یقین خویش را به شک تبدیل نکنید، وقتی دانستید عمل کنید و زمانی که یقین کردید، اقدام نمایید(خدمتی،1381:نهج البلاغه،حکمت274،به نقل از نصیری 1388،ص 79). همچنین آن حضرت در نامه خود به مالک توصیه می فرمایند که برای قضاوت، افرادی را برگزیند که ویژگی های لازم از جمله قاطعیت را داشته باشند(نهج البلاغه، نامه 53).

6ـ11ـ تغافل و چشم پوشی

تغافل یعنی خود را ناآگاه نشان دادن و تظاهر به غفلت و بی اطلاعی کردن. از آنجایی که به جز معصومین که از هر گونه خطا و گناه در امانند، سایر انسان ها به عللی در معرض خطا قرار دارند. مدیران باید در برخورد با افراد به خصوص زیر دستان گذشت داشته و در مقابل برخی از خطاهای آنان خود را به تغافل بزنند. در این رابطه حضرت علی (ع) می فرمایند: مردم از پیش گرفتار لغزش و خطا بوده به سبب هایی، بدکاری به آنها روی آورده است، به عمد یا سهو دچار لغزش می شوند پس اگر پیش آمدی آنان را به عمد یا به سهو به بدکاری واداشت نباید به ایشان بخشش و عفو روا نداشت، بلکه با بخشش و گذشتِ خود آنان را عفو کن همانطور که دوست داری خدا با بخشش و گذشت تو را بیامرزد. تا توانی عیب های دیگران را بپوشان تا خداوند عیب های تو را که خواهی از رعیت مستور بماند، بپوشاند.

7ـ اعتقاد به آخرت و روز حساب

مدیری که معتقد به روز حساب و قیامت است کوشش و تلاش می کند تا هوای نفسانی خود را به اعتدال کشاند و در مسیر قرآن و اسلام حرکت نماید و خود را برای آن روز آماده می نماید زیرا که فردا راه برگشت و جبرانی وجود ندارد. امام علی (ع) هم در سخنان خود تاکید برآماده نمودن خود برای روز بازپرسی و روز حساب و پرهیز از هوا و هوس های نفسانی تاکید می کنند و می فرماید: آگاه باشید امروز روز مضمار و روز مهیا شدن است و فردا روز پیشی گرفتن؛ پس نتیجه پیشی گرفتن، بهشت و نهایت کار(عقب مانده) آتش است (فیض الاسلام، خطبه 28). همچنین در نامه ی 48 خطاب به یکی از کارگزارانش می فرمایند: و آن روز مکر و حیله به کار نمی آید و آرزوها از بین می روند و از ترس عذاب دل ها افسرده و غمگین می باشند و صداها با خشوع و فروتنی و آهسته می باشند و دهان پر از عرق می شود و ترس از کیفر گناهان، بی اندازه است و از هیبت صدای منادی برای تمییز حق از باطل و جزای خیر و شر و عقاب و کیفر بخشیدن ثواب و پاداش، گوش ها به لرزه درآید. روزی است که دیگر جای بازگشت و جبرانی وجود ندارد و پشیمانی دیگر سودی ندارد (فیض الاسلام خطبه 82).

8 ـ رعایت عدل و انصاف

یکی از راه های اثر بخشی و نفوذ مدیران در درون زیردستان، عملکرد عادلانه ی آنان می باشد. کسانی که بر اساس عدالت در بین مردم عمل می کنند، اگر هر زمان دستوری صادر نمایند همگان با میل و رغبت درونی جهت اجرای اوامر آنان حركت می کنند. چنانچه امیرالمومنین (ع) می فرمایند: کسی که عادل باشد، حکمش نفوذ خواهد کرد(غررالحکم، ج 2، ص 159). اجرای عدالت برای همه لازم و پسندیده است، ولی برای مدیران و کسانی که با دیگران ارتباط گسترده تری دارند و قدرت اجرایی شان بیشتر است ضروری تر و ارزشمندتر خواهد بود. مدیران باید عدالت و مساوات را حتی در نگاه کردن، سلام و احوالپرسی و... رعایت کنند. در این مورد نیز حضرت علی (ع) در نامه 27 نهج البلاغه می فرمایند: « از این رو مدیر مسلمان باید همیشه حرکات، برخوردها و رفتار خود را زیر نظر داشته باشد، تا اینگونه نباشد که عده ای را با آغوش باز بپذیرد و با آنان خلوت کند، اما عده ای دیگر را با بی میلی و بی مهری نابجا از خود دور و مایوس نماید. همچنين امام علی (ع) در نامه 53 خطاب به مالک اشتر فرموده اند: دوست داشتنی ترین چیزها در نزد تو، در حق میانه ترین، و در عدل فراگیرترین، و در جلب خشنودی مردم گسترده ترین باشد که همانا خشم عمومی مردم خشنودی خواص را از بین می برد، اما خشم خواص را خشنودی همگان بی اثر کند.

9ـ عدم تعلق به دنیا

همانطور که می دانیم هدف از آفرینش انسان، زندگی در این دنیا نیست، بلکه زندگی دنیایی، مقدمه ای بر زندگی جاوید اخروی است و دنیا سرای گذر است و آخرت جای ماندن، پس مدیر در جامعه اسلامی نباید به عزت و ارجمندی و فخر کردن در دنیا دل ببندد و به زیور و نعمت آن فریفته شود، زیرا دنیا شیرین و به شهوت ها خواسته های بیهوده پیچیده شده است. حضرت امام علی (ع) در نامه ای به امام حسن در این رابطه می فرمایند: بدان ای پسرم، جز این نیست که تو برای آخرت آفریده شده ای نه برای دنیا، و برای فنا به عالم هستی گام گذاشته ای نه برای ابدیت، و برای مرگ نه برای زندگی، و قطعی است که تو در این دنیا در جایگاهی قرار گرفته ای که، باید کوچ کنی و به قدر کفایت از آن برخوردار شوی، چون تو در مسیر آخرت هستی (فیض الاسلام ، نامه 31). همچنین امام علی (ع)دل بستن به دنیا را منشأ همه خطاها می دانند(بحارالانوار، ج 51، ص 258) و در خطبه 221 به پرهیز و دوری از دنیایی سفارش می کند که بسیار مکر کننده و فریب دهنده و بازی دهنده است.

10ـ امانتداری

وظیفه امانتداری از دستور موکد دین مقدس اسلام و از وظایف عقلی و انسانی می باشد و بهترین فرد برای سپردن کار و مسئولیت، کسی است که در کار توانا و امین باشد، اگر کسی بنده ی حقیقی خدا نباشد برای یک مدیر نیز همکار خوبی نخواهد بود. حضرت علی (ع) در نامه ای که به اشعث بن قیس فرستاده چنین می فرمایند: مدیریت و حکمرانی برای تو طمعه نیست، ولی آن مسئولیت در گردن تو امانت است و کسی که از تو بالاتر است از تو خواسته که نگهبان آن باشی(فیض الاسلام، نامه، 5 ص 839). همچنین حضرت در نامه ی خود می فرمایند: کسی که امانت را خوار شمارد و دست به خیانت آلاید و خویشتن و دینش را از آن منزه نسازد، درهای خواری و رسوایی را در دنیا به روی خود گشوده است و در آخرت خوارتر و رسواتر خواهد شد(دلشاد تهرانی، 1377، ص156). مسئوليت هاي دولتي و حكومتي امانتي است كه  اگر به دست مديران سپرده شود بايد جز مقداري كه شرع و قانون اجازه مي دهد از آن امكانات بهره برداري نكنند بنابراين بايد در انتخاب مديران دقت لازم به عمل آيد تا از افرادي مطمئن و امانتدار باشند چناچه حضرت علي (ع) مي فرمايند: اي مالك فردي را به همكاري بپذير كه در امانتداري چهره موجه و شناخته شده باشد(نهج البلاغه، نامه،53، فیض الاسلام).

منابع:

ـ آمری، عبدالواحد تمیمی(1386) غررالحکم و دررالکلم، مترجم محمد علی انصاری قمی، تهران: نوبت چاپ هشتم ، جلد دوم.

- ابراهیمی،محمد حسین(1375)، مدیریت اسلامی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

ـ احمدخانی، مسعود(1379)، الگو سازی رفتار مدیران با توجه به نامه های حضرت امیر (ع) در نهج البلاغه ، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته معارف اسلامی و مدیریت، تهران دانشگاه امام صادق (ع).

ـ تصدیقی، محمد علی(1385)، موانع توسعه شایسته سالاری در سازمان های دولتی ایران و راهکارهای آن، مجموعه مقالات اولین همایش توسعه شایسته سالاری و سازمان ها، تهران: شیوه.

ـ تقوی دامغانی، سید رضا (1383)، نگرشی بر مدیریت اسلامی، ویرایش دوم، تهران: موسسه امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین المللی.

ـ خدمتی، ابوطالب و دیگران (1381)، مدیریت علوی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

ـ خنیفر، حسین(1380)، ارائه مدل کاربردی در مدیریت آموزش و پرورش کشور با الهام از آراء مدیریتی حضرت امام علی (ع)، رساله دکتری مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.

- درایتی ،مصطفی (1378)، تصنیف غررالحکم، ص 464.

ـ دلشاد تهرانی، مصطفی (1377)، دولت آفتاب، اندیشه سیاسی و سیره حکومتی علی (ع) تهران: خانه اندیشه جوان.

- علاقه بند، علی، (1385)، مدیریت عمومی، انتشارات روان، ص 10.

ـ علامه مجلسی(1364)، بحارالانوار، ترجمه علی دورانی، تهران: انتشارات دارالکتب اسلامیه.

ـ غفاریان، وفا (1381) ، شایستگی های مدیریتی ، تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی.

ـ فاضل، جواد(بی تا)، ترجمه نهج البلاغه، ص 272.

ـ فیض الاسلام، علی نقی(1374)، ترجمه و شرح نهج البلاغه، تهران: انتشارات فیض الاسلام .

ـ قوچانی، محمود (1374)، فرمان حکومتی پیرامون مدیریت، شرح عهد نامه امیر المومنین علی بن ابیطالب (ع) به مالک اشتر، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.

ـ موسی زاده زهره، مریم عدلی( 1388)، معیارهای انتخاب مدیران با رویکرد شایسته گزینی در نهج البلاغه، فصلنامه اندیشه مدیریت، سال سوم، شماره اول، ص 103ـ 22).

ـ نصیری (1388) ،نگاهی به مدیریت اسلامی، همدان، انتشارات نشر روز اندیش، ص 101.

- حسين زاده، محمد علي(1386)، مديران و اخلاق اسلامي، قم: موسسه بوستان كتاب.

-نبوي،محمد حسن(1386)، مديريت اسلامي، قم: موسسه بوستان كتاب.

-  فروزنده دهكردي، لطف الله، علي اكبر جوكار (1386)، مديريت اسلامي و الگوهاي آن، تهران: انتشارات پيام نور.

Title: Standards and criteria of competence managers in the  Nahj-ol-balage From the point of viewImamAli ( .(ع

Abstract:

From the viewpoint of Islam in every job and people with professional competence and merit to be employed in order to better serve the people, and the righteous among the most qualified person is appointed to management positions. Listen

Read phonetically

In Islamic society like Iran, selecting managers and supervisors in various parts of the organization is important. So how should the appointment of managers with the scientific competence, ethics, commitment, expertise and skills Beattempted Islamic good manners. Since the best source for understanding the criteria and selection criteria for managers, after visiting the Holy Quran, the words of imams)Imams Remarks), especially Imam Ali (ع) is, therefore, this paper has tried to manage the criteria from the perspective of Hazrat Ali (ع ) according to the Valuablebook Nahj-ol-balage be addressed.At the endof thebriefwasconcluded.

نويسنده : فخرالسادات نصيري ، عضو هيات علمي دانشگاه بوعلي سينا

Fsnasiri2002@yahoo.com